Sanayi Devriminin Toplumun Psikodinamiğine Etkileri Üzerine Notlar

“Sıradan bir sabahtı. Uyandım, çayın altını yaktım, su kaynarken kahvaltı masasını hazırlamaya başladım. Peyniri, zeytini ve çay bardağını tek tek masaya koydum. Tam o anda evde ekmek olmadığının farkına varıp, bakkala gitmek için eşofmanımı giydim. Anahtarı ve buzdolabının üzerindeki bozuk paraları cebime koyup kapı dışına çıktım. Ayağıma teee on altı yaşındayken annemin ‘Oğlum büyüme çağındasın seneye de giyersin’ diyerek aldığı 45 numara terlikleri geçirerek bayırın aşağısındaki bakkala doğru gitmeye başladım. Bayırdan inerken ayağımdaki terlikler büyük olduğu için parmaklarım asfalta değiyor, asfalt da sıcak olduğundan parmak uçlarım yanıyordu. Ben de reflekssel olarak dizlerimi daha fazla kıvırıyordum. Buraya kadar her şey normal gibiydi, fakat gelin görün ki annem ileri görüşlüydü, annem kurnazdı… Eşofmanı da büyük almıştı. Eşofmanın cebi derin olduğu için dizim cebimdeki para ile anahtara çarpıyor ve ‘çüküde çüküde’ diye sesler çıkararak bakkala doğru seğirtiyordum. İnce bir insan olduğum için mahallenin gelinlik kızlarına gönderme diye algılanmasın, ayıp olmasın diye elimle para ve anahtarı sabitleyip sesi keserek yürümeye devam ettim. Bakkala geldiğimde ekmeğin kalmadığını ama ekmek arabasının yolda olduğunu, biraz beklersem geleceğini öğrendim. ‘Hayhay’ deyip bakkalın önündeki bira kasalarına oturarak bekledim.

Beklerken birden onu gördüm. Köşedeki duvarın orda durmuş, bütün alımlılığıyla bana bakıyordu. Bizim gibi mütevazı, binalarının dış cephesi kilim desenli mozaiklerle kaplanarak güzelmiş gibi gösterilen bir mahallede ne arıyordu bu bebek? Kendimi daha fazla tutamadım ve yanına gittim. Evet şu ana kadar mahallemize girmiş en süpersonik arabaydı o ve beni çok etkilemişti. Asil adımlarla yanına yaklaştım ve acaba kaç yapıyor diye ellerimi gözlerimin kenarlarına siper ederek içine baktım. Geniş iç hacmi ve iç mekan tasarımının zarif olduğu kadar rahat da olması beni daha da bi etkiledi. Ben öyle etkilene etkilene arabaya bakarken birden alarmı çaldı. Panik halinde ‘çüküde çüküde çüküde’ diye ordan kaçtım. Karşıdaki balkondan bi adam çıkıp ‘Laan dolaşmayın arabanın etrafında’ diye bağırdıktan sonra küfretti. Zarif bir insan evladı olduğum için ‘Abi kusura bakma, ben sadece arabanın kadranına bakacaktım’ diye özür diledim. Adam ‘Umut sen misin lan tırto?’ diye beni tanırcasına seslendi. Güneş arkasında olduğu için yüzünü seçemiyordum. ‘Evet benim abi, fakat siz?’ diye sordum. ‘Yakup lan, Yakup! Tanımadın mı? Dur bekle, aşağıya geliyorum’ dedi.

Yakup’la çocukluk arkadaşıydık, annem sürekli Yakup’u bana ‘ateş gibi çocuk, mateş gibi çocuk’ diye överdi. ‘Her gün bulgur yiye yiye, yemeden içmeden Zeytinburnu’nda ev yaptırdı ailesi’ diye örnek gösterirdi Yakupgil’i. Ama bütün bunlara rağmen Yakup bana karşı hep saygılıydı. Küçükken o Pinokyo bisikletiyle gezmekten yorulduğunda bisikletini bayırdan binmeden çıkarmama izin verir, hatta evlerine kadar götürmeme de müsaade ederdi. İyi çocuktu Yakup. Aynı mahallede oturmamıza rağmen yıllardır görüşmemiştik. İndi aşağı, konuştuk. Başladı arabasının özelliklerini anlatmaya. Dur durak bilmiyordu, anlattıkça anlattı. İnceden uyuz oldum Yakup’a. ‘İstersen bir tur vereyim. Ha ha ha!’ deyince iyice tepem attı. Neyse ki o anda ekmek arabası geldi. Tam bakkala girerken ‘Ne var oğlum, ben de Bora Sürücü Kursu’na yazıldım’ diye laf soktum.

Ekmeğimi alıp sinir içinde eve döndüm. Dolaptan reçeli çıkarıp, kaynaya kaynaya suyu bitmiş çaydanlığa tekrar su koyarak altını yaktım. Yakup’u, arabasını, onun zenginliğini ve benim şu halimi bir müddet düşündüm, sonra annemin ‘Bulgur yiye yiye ev yaptılar’ sözü aklıma geldi. Koşup kalem kağıt aldım, hemen iki yıllık bir kalkınma planı hazırladım kendime. Bu plana göre evdeki gereksiz eşyaları elden çıkarıp paraya çevirecek, kenarda köşede duran paraları da değerlendirecektim, ayrıca gereksiz harcamalarımı da kesecektim. Evet planımı şu anda, şimdi hayata geçirecektim. Hemen gidip kışlık pantolonlarımın, montumun ceplerine baktım. Kenarda köşede kalmış, astarın içine düşmüş 50 binlikleri, 100 binlikleri toplayıp, koltuğun altına iki gün önce düşmüş olan 250 bin lirayla birleştirip dikiş kutusunda bir fon oluşturdum. Evet planım tıkır tıkır işliyordu. Sonra gözüme masa üzerindeki reçel kasesi ilişti. Reçel benim için gereksiz bir harcamaydı. Hemen kaseyi paketleyip dışarı çıktım. Bu arada aldığım ekmeği yemeyip akşam yiyecek olmam, plana dahil değildi ama ayrı bir kar marjıydı.

Minibüse binip dergiye doğru hareket ettim. Şoför bir müddet sonra ‘Evet ücretini uzatmayan kalmasın!’ diye aynadan beni keserek seslendi. Cebimde bozuk olmasına rağmen külçe gibi bir 20 milyon çıkardım. ‘Arkadaşım bozuğun yok muydu?’ dedi şoför. ‘Yok abi’ dedim. ‘Al kardeşim paranı, nerden bozucam ben’ dedi. ‘Abi bozaydınız’ diye usulcasına seslenirken parayı cebime koydum. Bi müddet öyle gerilimli gerilimli gittik, sonra ben utanıp ‘E o zaman ben ineyim abi’ dedim. ‘E in bari!’ deyip indirdi beni. Evet Sarıyer’den Maslak’a kadar bedava gelmiştim. Başka bir minibüs çevirdim. Dördüncü Levent mevkiine geldiğimizde şoför bana ‘Arkadaşım sen ücretini ödedin mi?’ dedi. ‘Haa abi dalmışım’ deyip bu sefer bir milyon çıkararak ‘Şurdan bi Sarıyer alır mısınız?’ dedim. ‘Ne Sarıyer’i kardeşim, inip ters istikametten bineceksin sen’ dedi. ‘Öyle mi abi? Ben buranın yabancısıyım da’ deyip indim. Planım dahilinde 850 bin lira masrafa girmeden metro istayonuna kadar gelmiştim. Ordan metroya insan gibi binip dergiye geldim.

Dergide Serkan Altuniğne öyle mal gibi oturmuş espri düşünüyordu, merabalaştık. ‘Serkancığım, bir arkadaşım Malatya Arguvan yöresinin vişnelerini dalından kopararak yaptığı özel ev yapımı reçel getirdi. Satayım mı sana, hem çocuğa da yardım olur’ dedim. ‘Abi n’apıyım ben reçeli?’ dedi. ‘Öyle deme oğlum egzamaya, kolite, bağırsak düğümlenmesine birebir bu reçel. Tee Avrupa’lardan gelip yiyorlar bunu’ diye övdüm reçeli. ‘Eh bi bakiim’ dedi, paketi açıp gösterdim. ‘Abi bunun içinde ekmek kırıntıları var yaa!’ diye zırladı Serkan. ‘Ah be Serkanım, güzel olduğun kadar aptalsın da’ dedim ve ‘reçele bütün tadı veren o kırıntılar. Ekmek kırıntıları reçelle etkileşiyor ve öyle kıvama geliyor. O kırıntıyı at, bi şeye benzemez bu reçel’ deyip ağzına bi parmak reçel sürdüm. Baktım sevdi, 20 milyon fiyat çektim; pazarlık yaptık, 3 milyona anlaştık sattım. Odama gidip plana göz atıp, çeşitli notlar aldım. Plana göre günde 2 milyon 200 bin lira kar yapmam gerekirken ben bugün 3 milyon 850 bin lira artı bir ekmek kar etmiştim.

İlk gün için süper bi oran tutturmanın sevinciyle dolup taştığım anda, evden çıkarken çaydanlığın altını kapatmadığımı fark ettim. Panik içinde hemen bi taksiye atlayıp eve doğru gittim. Taksimetre arttıkça başımdan aşağı soğuk terler boşanıyor, hırsımdan elimdeki plan kağıdını küçük küçük parçalara ayırıyordum. Eve iki yüz metre kadar kala taksimetre 23 milyon 850 bin lirayı, yani cebimdeki bütün parayı gösterdiği anda taksiden indim. Hayırlı işler dileyip eve doğru koşmaya başladım. Eve koşarken Yakup süpersonik arabasıyla yanımdan geçti. Sanki ben de mahallenin küçük çocuklarıyla beraber onun arabasının peşinden koşuyormuşum gibi oldu. Yakup da öyle zannetti ki ‘Dori dori dori’ diye kornaya basarak daha bi coşarak geçti yanımdan.

Güçbela eve gittiğimde çayın altının kendiliğinden söndüğünü, zira tüpün bittiğini gördüm. Yeni tüp almak için dikiş kutusundaki fona baktım ama sadece 650 bin lira vardı. Sonra Yakup’tan borç istemeye karar verdim. Ne de olsa Yakup iyi çocuktu, bana karşı hep saygılıydı.”

Umut Sarıkaya

 

Evet O Bendim

Sahilde tek başıma yürüyordum ve o yaklaşık yirmi dakikadır peşimdeydi. Bu uzun ve sessiz takip beni gitgide daha çok huzursuz ediyordu.
Önemsememeye, onu görmezden gelmeye çalıştım ama olmadı. En sonunda dayanamadım ve durdum. Ben durunca o da durdu.
“Bak” dedim, “git! Benden sana hayır gelmez artık” dedim.
Dinlemedi, sessizce ardımdan yürümeye devam etti.
Aslında takip edilmek değil, birisinin benden bir beklentisi olması, onu düşünmemi beklemesi beni rahatsız ediyordu.
Zaten hep böyle olmuyor muydu ki; ben ne kadar kurtulmaya çalışsam da, ne kadar aradığım huzuru yalnızlıkta bulduğumu anlatsam da birileri mutlaka benden bir şeyler istiyor ya da istemeye yelteniyordu.
Durdum ve bir kez daha konuşmaya karar verdim.
“N’olur anla beni. Benim kendime hayrım yok kaldı ki sana nasıl olsun?” dedim. Sadece boş boş bakıyordu bana.
“Bitti, niye anlamıyorsun?” dedim, tepkisizdi. Bu suskunluğu, anlayışsızlığı beni deli ediyordu.
İşte o an tepem attı. Ayağımı yere vurarak bağırdım: “Hoşt! Hoşt! Kışşt! S.ktir!”
Bu ani hareketim karşısında korktu ve kuyruğunu bacaklarının arasına kıstırıp kaçtı. Dört metre ha var ha yok, öteye gitti durdu.
Bakıştık. Sonra yeniden peşimden gelmeye devam etti.

Bilseydim eğer bu kadar yvsak bir köpek olduğunu acaba elimdeki kıymalı poğaçanın yarısını verir miydim?
Verirdim, beni ısırmasından tırsmıştım çünkü.
Neyse, baktım olacak gibi değil, ileride de bir poğaçacı var, paraya kıydım iki sade, bi peynirli aldım.
Ama hemen vermedim. Gittim ileride bi bank vardı, oraya oturdum.
Bu da eli mahkum, geldi oturdu karşıma. Elimdeki poğaçalara al da at dercesine bakıyordu. Bir müddet vermedim poğaçaları.
Ben ona bakıyordum, o poğaçalara bakıyordu. En sonunda dayanamadım, kâğıdı açıp poğaçaları önüne koydum.
Eğildi, önce peynirliyi, sonra sadeleri, sonra tekrar peynirliyi kokladı ve hiç birini yemeden bana baktı.
“Aslında biliyor musun, sen de aynı bana benziyorsun” dedim.
“İlk başta bi şekilde, şans eseri bi kıymalı yiyorsun, sonra sanıyorsun ki, kere daha o tadı bulacaksın.
Hatta bu özleme saatlerce, günlerce birilerinin peşinden bıkmadan usanmadan gidiyorsun.
Seni kovuyorlar, kırıyorlar, aşağılıyorlar, yine de ardı sıra gidiyorsun peşlerinden, yılmıyorsun.
Tam buldum diye seviniyorsun ama bi bakıyorsun ki önüne o kıymalı poğaça değil, iki sade, bi peynirli. Onu da tabi beğenmiyorsun” diye de devam ettim.
Hâlâ boş boş bana bakıyordu. Gözyaşlarımı tutamayarak devam ettim.
“Ama bilmiyorsun ki hayatta peynirli ve sade poğaçalar daha çok bulunur. Kıymalı ise nadirdir ve en iyisi de sadece Tarihi Sarıyer Börekçisi’ nde yapılır” diye de ekledim.
“Yapılır” derken zaten dizginleyemediğim gözyaşlarımı hepten koyuverdim ve köpeğin boynuna sarılarak hıçkıra hıçkıra ağladım.
Ağlarken arkamdan gelen “Hoop Umut! Şşş Umut!” sesiyle irkildim. Doğruldum ve arkama baktım. Bu gelen mahalleden Menderes Abi’ydi.

“Aa Menderes Abi n’aber?” dedim. 

“İyidir n’olsun…” dedi. 

“Hayırdır abi nerden böyle?” diye meraksalca sordum. 

“Dükkân için 70’lik tesisat borusu aldım. Biliyorsun Sarıyer’den alsam dünyanın parası, ben de gittim Eminönü’nden aldım” diye anlattı. 

Ben de “İyi yapmışsın abi, bravo” dedim. Sonra duraklayıp “Sen iyi misin? Gözlerin kan çanağına dönmüş” diye sordu. 

“Abi biliyorsun kırılgan bir dönemimdeyim. Biraz hava alayım diye sahile geldim. Bu köpek peşime takıldı. ‘Git’ dedim gitmedi. Benim de sinirlerim bozuldu ağladım” diye yüzeyselce anlattım durumu. 

Hak verdi bana, yanıma oturdu. Hayat üzerine, örselenmek üzerine konuşmaya başladık Menderes Abi’yle. Köpek bizi seyrediyordu. 

Bir müddet sonra Menderes Abi’nin gözleri doldu. Ah be Menderes Abim, ağladığını gizlemek için nasıl da köpekle yalandan ilgileniyordu. Eğildi, elinde bir şey varmış gibi köpeği çağırdı. Tam köpek Menderes Abi’nin eline doğru uzanırken 70’lik boruyu köpeğin beline şiirsel bir edayla vurdu. Ve “S.ktir git anuna koduğumun iti” diye de ekledi. 

Köpek “Kai kai” diye diye kaçtı gitti. “Abi” dedim “n’aptın? Ben onu kendimle özdeşleştirmiştim. Sen o boruyla köpeğe değil yaralanmış bir ömre darbe vurdun” dedim. 

Umursamadı. Tartıştık. Bir daha konuşmama kararı verdik. 

Üç gün sonra aradım, haklı olduğum halde özür diledim. Barıştık. Yalın’ın ne kadar güzel bir çıkış yakaladığından filan bahsettik. “Bu böyle telefondan olmayacak, kalk gel dükkâna, baş başa konuşalım bu Yalın mevzuunu” dedi. “Hayhay” dedim, evden çıktım. 

Parktan geçerken köpeği gördüm. Çocuklar yakalamış, boynuna bir ip bağlamıştı. Göz göze geldik. 

Onu yine kendimle özdeşleştirdim, o da benim gibi êlalemin oyuncağı olmuştu. 

Benim baktığımı gören çocuklar beni köpeğe göstererek “Tuts! Kıss kıs kıss! Tuts!” demeye başladılar. 

“Vay be, şuna bak aynı benim gibi. Başkalarının hırsları, eğlencesi uğruna suçsuz insanlara saldırması beklenen bir maşa olduğu zannediliyor” diye içimden geçirirken birden köpek bana saldırmaya başladı. “Ananı skim!” diyerek kaçtım. On metre ilerde durdum ve tekrar köpeğe baktım, bakıştık. “Oruspu çocuğu” diye bağırdım. İyi de yaptım…

Umut Sarıkaya

 

arkadaş bir insan bu kadar mı kimsesiz olur

Dün gece ansızın kapı çalındı. ”kim bu münasebetsiz acaba?” dedim kendi kendime. gittim açtım, gelen bendim. evet bendim. ”vayyy” dedim, ”arkadaş bir insan bu kadar mı kimsesiz olur, bu kadar mı yalnız olur !? şu gece yarısı bir dost, ne bileyim bir arkadaş beklerken gele gele şu tipini ziktiim geldi” dedim. ”ağzını topla” dedi, şurda misafir olarak evine gelmişim, bir hoş geldin diyeceğine, içeri buyur edeceğine, hayvan gibiş karşılıyorsun beni.” zoraki içeri buyur ettim. geldi, sanki babasının eviymiş gibi kuruldu. varlığıyla nasıl rahatsız etti beni anlatamam, bir insan bir insana bu kadar mı batar? bu kadar mı huzursuz eder be. ”neyse şu gazeteyle biraz ilgileniyim, hiç muhattap olmayayım, biraz oturur sıkılır gider” dedim. gazeteyi okumaya başladım. bir müddet sonra ”e bi çay yap da içelim” dedi. ”evde çay kalmadı” dedim. ”kahve yap o zaman” dedi. ”kahve de yok” dedim. ”bana bak var da yok mu diyorsun sen yoksa, yapmayacağın şey değildir bilirim” dedi. ”yok abi, valla yok” dedim. ”ulan boş yere yemin etme şerefsiz” dedi.
işte o an tepem attı. ”var ulan” dedim. ”evde kahve de var çay da var ve vermiyorum. hem sen s.ktirip gitsene evimden! ben zaten dünyada kimden kaçtıysam geldi g.tüme yapıştı.” dedim. boynunu büktü. ”abi ayıp ediyorsun ama” dedi. gaza geldim, devam ettim. ”ulan sende azıcık ar, namus olsa istenmediğini anladığın yerde bir dakka durmassın” dedim. gözlerinden sicim gibi yaşlar akmaya başladı. ”nereye gideyim abi gecenin bu saatinde?” dedi. ”bir arkadaşım, bir sevgilim, eşim dostum mu var? hepsiyle aram bozuk hepsiyle kavgalıyım, söyle kimim var senden başka?” dedi. artık ipler benim elimdeydi. parmağımı göğsüne vura vura saydırdım: ”onu bu b.kları yemeden önce düşünücektin. arkadaş ukalalık sende, yalancılık, arkadan konuşma, kurnazlık sende. aldatma desen bini bir para… hangi akıllı adam senin yanında durur söyle?” ”abi yapma, böyle konuşma, ucu sana da dokunuyor” dedi. aha böyle iki elimi havaya kaldırarak, ”dokunsun kardeşim dokunsun” dedim. ”benim alnım ak, sırtım pek. git kime sorarsan sor beni. bir tek sevmeyen göremessin” dedim. sustu. susmasını onaylamak olarak algıladım. ”iyi, ben gideyim rahatsız ettim.” dedi. ”bu kadar laftan sonra durduğun kabahat” demedim. zira bu sözüm bardağı taşırabilir, onun o yenilmiş, itilmiş, mahzun halini tersine çevirebilirdi. bu olaylar neticesinde temiz bir sopa yiyebilirdim.
gece vakti sokaklarda zağar gibi sürtmesin, gitsin bir otelde kalsın diye cebine üç beş kuruş koydum ve nihayet gitti. pencereden sokaktaki yürüyüşüne baktım. evet, hüzün verdi bu yürüyüş bana…
canım sıkılmıştı. uykum gelsin diye dergiden metüst’ün hediye ettiği şimdiye kadar okumadığım ama metüst’ e ”abi valla süper kitap yazmışsın bravo!” dediğim imza: bir dost kitabını açtım. içinden ‘dertleşme’ konulu yazısını sırf en kısa yazısı diye okumaya başladım. ”bir insan kendine karşı bile tamamen açık ve çıplak olamazken, başkasına karşı nasıl olur?” gibisinden bir cümle okudum. ”ne bileyim ben” dedim. hiçbir şey anlamadım.

Umut Sarıkaya